Το ζήτημα της φύσεως του ανθρώπινου νου που ο Αριστοτέλης πραγματεύεται στο Περί ψυχής, προκάλεσε πλήθος φιλοσοφικών συζητήσεων: ορισμένοι μελετητές υποστήριξαν ότι ο Αριστοτέλης διατηρεί αθάνατη ακόμη και την ανθρώπινη ψυχή, ενώ άλλοι αρνήθηκαν διαρρήδην αυτή την εκδοχή. Το παρόν άρθρο έχει στόχο να παρουσιάσει κάποιες βασικές προϋποθέσεις ανάγνωσης, που θα παρείχαν τη δυνατότητα πληρέστερης ερμηνείας της θέσεως του Σταγιρίτη σχετικά με την σημαντική αυτή πραγματεία. Συγκεκριμένα, επιχειρεί να αποδώσει δέουσα βαρύτητα στις δυναμικές κατηγορίες του όντος που, κατά την ερμηνεία του φαινομένου της αντίληψης και της σύλληψης επιτελούν μια σημαντική λειτουργία, Υπ΄ αυτήν την έννοια, πρόκειται να γίνει μία εκ νέου ανάγνωση της αριστοτελικής πραγματείας Περί Ψυχής, υπό το πρίσμα της «τελεολογικής» οντολογίας του Σταγιρίτη. Σύμφωνα με αυτήν το πραγματικό αρθρώνεται σε διάφορα επίπεδα δυνάμεων και πράξεως, κατά τα οποία οι κατώτερες δυνάμεις τείνουν πάντα προς το ανώτερο επίπεδο του πραγματικού, καθώς καθοδηγούνται από τη βασική δύναμη η οποία ενυπάρχει σε κάθε σχήμα. Επίσης θα πρέπει να επισημανθεί η ισχυρή αναλογική φύση, η οποία συνδέει τις ικανότητες της ψυχής, και εξ αυτού να προχωρήσουμε στην αντίληψη της φύσεως του νου, εκμεταλλευόμενοι την αντιληπτική δύναμη των τριών αναλογιών τις οποίες ο Αριστοτέλης καταδεικνύει προκειμένου να επεξηγήσει την αντίληψη: η δράση του είναι ανάλογη προς την αντίληψη, προς την παραγωγική διαδικασία των τεχνών και τέλος, προς το μεταξύ του φωτός. Μια ακριβής ανάλυση αυτών των αναλογιών μας οδηγεί στην κατανόηση της φύσεως του νου, στη διττή του ικανότητα. Κατά τον τρόπον αυτόν, εάν ο παθητικός νους δηλώνει τον ουσιώδη «αντιληπτικό» χαρακτήρα, δηλαδή τον προθετικό χαρακτήρα της ανθρώπινης νοήσεως, ο ενεργητικός νους συνίσταται στην ικανότητα υποβολής σε έναν θεωρητικό επανέλεγχο των λόγων, οι οποίοι συλλέχθηκαν από τον παθητικό νου. Αν συμβαίνει αυτό, τότε ο ενεργητικός νους είναι «αντίληψη» και ενδελεχής προθετική δραστηριότητα: αυτή ως οντολογική ιδιότητα, ανήκει κατ΄ εξοχήν στον άνθρωπο και έχει ως χάρισμα την αιωνιότητα. Ο,τι όμως συλλέγεται χάριν αυτής της διαθέσεως και ότι συνιστά την προσωπικότητα καθενός εκ των ανθρώπων ξεχωριστά, χάνεται. Στο Περί Ψυχής, δεν γίνεται λόγος περί θεότητας του πρακτικού νου, παρά μόνο υπό την έννοια ότι η θεωρητικο-αντιληπτική δραστηριότητα είναι, χάριν της αυτονομίας της - της απεξάρτησής της - από κάθε εξωτερικό παράγοντα, εκείνη που, στην αισθητή πραγματικότητα, πλησιάζει περισσότερο την τέλεια πληρότητα του αριστοτελικού θεού. Ο άνθρωπος εξάλλου είναι ο «διαυγής», εκείνος που καθιστά δυνατή την αντίληψη του όντος.
