Το 5ο τεύχος του Άνω Κάτω Τελεία είναι παιδί της πανδημίας. Όταν αρχίσαμε να το σχεδιάζουμε ήμασταν ήδη σε καραντίνα με αποτέλεσμα η εμπειρία του εγκλεισμού μαζί με τον βαθιά ξεχασμένο φόβο της πανδημίας να καθορίσουν αναπόδραστα το πλαίσιό του. Μας προβλημάτισε ο αντίκτυπος στον επαγγελματικό χώρο του βιβλίου αλλά και στην ευαισθησία των λογοτεχνών. Θελήσαμε να ενημερωθούμε για το τι συμβαίνει σε άλλες χώρες και πώς οι Έλληνες εκδότες και βιβλιοπώλες διένυσαν αυτό το άνυδρο διάστημα. Με ποιο κόστος, επίσης, και με ποια διδάγματα.
Τα συμπεράσματα δεν είναι τόσο μελανά όσο φοβόμασταν. Το βιβλίο άντεξε και οι άνθρωποί του συνεχίζουν, κουβαλώντας τα χρόνια προβλήματα του κλάδου βέβαια, αλλά χωρίς ο COVID-19 να καταφέρει να τους εξαφανίσει. Το διαδίκτυο επιβλήθηκε στις βιβλιοπωλικές συναλλαγές όμως η αδυναμία των ταχυμεταφορών να ανταποκριθούν στην πρωτόγνωρη ζήτηση, έστρεψε τους αναγνώστες στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς τους με την άμεση και προσωπική εξυπηρέτηση, και αυτό είναι κάτι που θα θέλαμε να μείνει. Οι πωλήσεις ανέβηκαν, στην Ελλάδα όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, αν και αυτή η αύξηση ωφέλησε κυρίως τους εκδότες που συνέχισαν να πουλάνε τα βιβλία τους μέσω των ηλεκτρονικών καταστημάτων ενόσω τα φυσικά βιβλιοπωλεία έμεναν κλειστά. Στο παιχνίδι του διεθνούς ανταγωνισμού η μεγάλη κερδισμένη ήταν φυσικά η Amazon, όσο και αν υποβάθμισε το βιβλίο σε αγαθό χαμηλής προτεραιότητας για να προλάβει τις παραγγελίες των υπόλοιπων εμπορευμάτων: οι πωλήσεις της το 2020 αυξήθηκαν κατά 37% σε σχέση με το 2019 (η εταιρεία ποτέ δεν ανακοινώνει τα νούμερα από τις πωλήσεις βιβλίων χωριστά).
Αυτή η εξέλιξη διασάλευσε τις ισορροπίες στον χώρο του βιβλίου. Οι ψηφιακές εκδόσεις και πωλήσεις απέκτησαν μια προτεραιότητα που, στην Ελλάδα ιδιαίτερα, επιτάχυναν διαδικασίες εκσυγχρονισμού που χρόνιζαν. Διαπιστώσαμε όμως παράλληλα, στην πράξη, τη μοναδικότητα του βιβλιοπωλείου ως χώρου διακίνησης και προώθησης του βιβλίου. Οι τίτλοι που ζητούνταν και αγοράζονταν ήταν οι γνωστοί και καθιερωμένοι. Νέοι συγγραφείς και η καινούρια παραγωγή είτε αναβλήθηκαν για καλύτερες μέρες είτε, αν πρόλαβαν το τυπογραφείο, είχαν πολύ μικρότερη απήχηση από την αναμενόμενη καθώς εκδηλώσεις προώθησης των βιβλίων δεν ήταν δυνατόν να γίνουν ενώ στερήθηκαν και τη σύσταση, τη στήριξη του βιβλιοπώλη που κάνει σωστά τη δουλειά του. Χάθηκε επίσης η αυθόρμητη πώληση, όταν αγοράζεις τον τίτλο που είδες στον πάγκο και σε τράβηξε στη στιγμή. Για αυτό και η Σύμπραξη των Εκδοτών (Ένωση Ελληνικού Βιβλίου, Σύλλογος Εκδοτών Βιβλίου Αθηνών, Σύλλογος Εκδοτών Επιστημονικών Βιβλίων) απηύθυνε έκκληση στην κυβέρνηση, τον Νοέμβριο 2020, να παραμείνουν ανοιχτά τα βιβλιοπωλεία στη διάρκεια της εφαρμογής των μέτρων για τον έλεγχο της πανδημίας. Πράγματι, τα βιβλιοπωλεία άνοιξαν, με περιοριστικά μέτρα αλλά πάντως άνοιξαν, στις 14 Δεκεμβρίου 2020 και διέσωσαν την περίοδο των Χριστουγέννων.
Με τα σχολεία κλειστά, η ζήτηση για παιδικό-εκπαιδευτικό βιβλίο εκτινάχτηκε. Οι αναγνώστες αναζήτησαν επίσης, κλασικά βιβλία που είχαν σχέση με την πανδημία, είτε άμεση, είτε έμμεση (η Πανούκλα του Καμύ, το Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν, ή το 1984 του Όργουελ), βιβλία αυτοβοήθειας αλλά και βιβλία τρόμου. Σύμφωνα με τον ειδικό σε αυτά τα θέματα Stephen King, «οι άνθρωποι στρέφονται προς τις ιστορίες τρόμου όταν οι καιροί είναι δύσκολοι και τρομακτικοί -κάτι που σίγουρα συμβαίνει σήμερα- […] Όταν τελειώσεις, κλείνεις το βιβλίο και καταλαβαίνεις ότι είχες ένα μέρος να βάλεις τους φόβους σου για λίγο. Μπορείς να πεις ‘αυτά τα προβλήματα είναι πολύ χειρότερα από τα δικά μου’.»
Η πανδημία αποτέλεσε επίσης πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, με την ενθάρρυνση του πλήθους των θεματικών λογοτεχνικών διαγωνισμών που προκηρύχθηκαν τον περασμένο χρόνο. Όσο συγκυριακά μπορεί να είναι τα κείμενα αυτά, παραμένουν μια πολύτιμη καταγραφή της σπάνιας εμπειρίας που μοιράστηκε ολόκληρος ο πλανήτης. Ας μην ξεχνάμε, και το Δεκαήμερο, ιστορία καραντίνας είναι! Σε τελική ανάλυση, το βιβλίο έδειξε τη δύναμή του. Φάνηκε πόσο το χρειαζόμαστε και πόσο επίμονα το αναζητούμε στη δύσκολη ώρα.
Στο 5ο τεύχος του ΑΚΤ μπορείτε να διαβάσετε για την κατάσταση στην γαλλική αγορά του βιβλίου, την ελληνική εκδοτική δραστηριότητα τον καιρό της πανδημίας, τις αντιδράσεις των συγγραφέων και των βιβλιοπωλών, τις δικές μας αναγνωστικές συνήθειες όσο μείναμε κλεισμένοι σπίτι. Και την παρουσίαση ενός θαυμαστού φυσιοδίφη του 16ου αιώνα, του Conrad Gessner! Για το εξώφυλλό μας διαλέξαμε μια φωτογραφία από το ιστορικό θέατρο «Εμπρός», με διαρκή καλλιτεχνική και πολιτική πορεία, για τη μοναδική συμβολική σύνδεση της εκτυπωτικής δραστηριότητας με τη θεατρική δράση. Δεν είναι ίσως ευρύτερα γνωστό πως ξεκίνησε το 1896 ως το τυπογραφείο της εφημερίδας «Εμπρός», στα φύλλα της οποίας συμπεριλήφθηκαν χρονογραφήματα σπουδαίων Ελλήνων συγγραφέων, όπως ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Εμμανουήλ Ροΐδης και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Το «Εμπρός» πρωτολειτούργησε ως θέατρο μέσα στη δεκαετία του 1930, οπότε και δημιουργήθηκε η γνωστή, χαρακτηριστική πινακίδα της επωνυμίας του. Το 1989 το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού, εφόσον συνδέθηκε με την ιστορίας της δημοσιογραφίας στη χώρα μας. Τον Μάιο 2021 επανακαταλήφθηκε από πολίτες και ανθρώπους από τον χώρο του πολιτισμού, μετά τις σφοδρές αντιδράσεις που προκάλεσε η εκκένωση της κατάληψής του και συνεχίζει ως ελεύθερο, αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο και σημείο κοινωνικής και πολιτιστικής συνάντησης στην περιοχή.
Το ακουστικό βιβλίο του τεύχους είναι το Ο αφηγητής του πρωινού τρένου του Ζαν-Πολ Ντιντιελοράν (εκδ. Πατάκη).
(EL)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
