Σκοπός αυτής της διατριβής είναι να διερευνήσει τη σχετική επίδραση των οικολογικών και κοινωνικών διαδικασιών στη σύνθεση, τη χωρική διαμόρφωση και το μέγεθος διαχρονικά των Ιερών Φυσικών Τόπων (ΙΦΤ). Ιεροί Φυσικοί Τόποι υπάρχουν σε πολλές περιοχές του κόσμου και έχουν πνευματική και θρησκευτική σημασία για τις τοπικές κοινότητες. Πρόκειται για ιδιόμορφα, συζευγμένα κοινωνικο-οικολογικά συστήματα που διαμορφώνονται από μακροχρόνιες αλληλεπιδράσεις μεταξύ οικολογικών διαδικασιών και ανθρωπογενών επιδράσεων. Οι ΙΦΤ αναγνωρίστηκαν πρόσφατα ως πάροχοι ζωτικών μη-υλικών ωφελειών που συνδέονται με τη σχέση ανθρώπου-φύσης. Ωστόσο, το πώς οι διάφορες οικολογικές και κοινωνικές διαδικασίες αλληλεπιδρούν στο χρόνο και στο χώρο επηρεάζοντας τη διαμόρφωσή τους παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο θέμα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς πολλοί ΙΦΤ αντιμετωπίζουν υψηλούς κινδύνους υποβάθμισης λόγω των πολιτισμικών και δημογραφικών αλλαγών που σημειώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες (π.χ. ερήμωση αγροτικών περιοχών, απώλεια γνώσεων παραδοσιακών πρακτικών διαχείρισης, κ.ά). Στην προσπάθεια να συμβάλουμε στη διερεύνηση αυτού του θέματος, επιλέξαμε προς μελέτη έναν αριθμό ιερών δασών στη βορειοδυτική Ελλάδα και συλλέξαμε και αναλύσαμε δεδομένα τόσο οικολογικού όσο και κοινωνικού χαρακτήρα. Στο πρώτο Κεφάλαιο, εκτιμάμε και αξιολογούμε τις σχετικές επιπτώσεις των φυσικών περιβαλλοντικών παραγόντων και των καθεστώτων διαχείρισης στη δομή και τη σύνθεση ομάδων ξυλωδών φυτών σε έξι ιερά δάση στην περιοχή της Ηπείρου. Στο δεύτερο και τρίτο κεφάλαιο, εξετάζουμε τη χωροχρονική δυναμική των κοινωνικών και οικολογικών διαδικασιών που επηρεάζουν τα ιερά δάση. Στo τελευταίο κεφάλαιο, αναπτύσσουμε ένα μοντέλο που να μπορεί να εκτιμήσει πώς αλλάζει η έκταση που καταλαμβάνουν τα ιερά δάση με βάση τους ποικίλλους κοινωνικο-οικολογικούς παράγοντες και περιορισμούς που επιβάλλουν. Σύμφωνα με τα ευρήματα αυτής της διατριβής, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η σχετική επίδραση των οικολογικών και κοινωνικών διαδικασιών στη σύνθεση, τη χωρική διαμόρφωση και την έκταση διαχρονικά των ΙΦΤ (υπό την προϋπόθεση ότι είναι διαθέσιμο ή μπορεί να συλλεχθεί ένα σύνολο απαραίτητων οικολογικών και κοινωνικών δεδομένων). Χρησιμοποιώντας τα ιερά δάση στη βορειοδυτική Ελλάδα ως περιοχή μελέτης, αναγνωρίσαμε πώς αυτά εξελίσσονται δυναμικά στο χώρο ως αντίδραση σε μια σειρά κοινωνικο-οικολογικών διαδικασιών, οι οποίες επηρεάζουν και την εσωτερική σύνθεση και τη δομή τους. Παρόλο που οι οικολογικοί παράγοντες διαδραματίζουν έναν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της δυναμικής των θέσεων που καταλαμβάνουν, διαπιστώσαμε ότι ορισμένες κοινωνικές διαδικασίες είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την ποιότητα των ΙΦΤ ως προς τη σύνθεση και τη χωρική διαμόρφωσή τους. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται κανόνες απαγόρευσης και πολιτισμικές ιεροπραξίες, διαχείριση της εξωτερικής ζώνης του δάσους και τάσεις του πληθυσμού. Η αποκάλυψη του ρόλου αυτών των διαδικασιών είναι θεμελιώδης για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η ιστορική αλλαγή στις πρακτικές που σχετίζονται με τη διαχείριση των ιερών τόπων έχει καθορίσει τη δυναμική τους, ως προς τη διαμόρφωση της βλάστησης και τη λειτουργίας τους. Αυτή η ανάλυση αποτελεί την πρώτη διεπιστημονική αξιολόγηση του ρόλου των ΙΦΤ σε μια μεταβαλλόμενη κοινωνία και μπορεί να συμβάλει στο σχεδιασμό πρακτικών διαχείρισης προσαρμοσμένων στη διατήρηση ΙΦΤ που αντιμετωπίζουν πολιτισμική εγκατάλειψη.
(EL)
The purpose of this thesis is to disentangle the relative influence of ecological and social processes in the composition, spatial patterning and temporal extent of Sacred Natural Sites (SNS). SNSs are natural places with spiritual and religious significance for local communities. They are peculiar coupled socio-ecological systems arising from long-lasting interactions between ecological processes and anthropogenic influences. SNSs have been recently recognized as providers of crucial nonmaterial benefits related to human-nature relationships. However, how different ecological and social processes interact in time and space influencing their formation remains a largely unexplored topic. This is especially relevant, as SNSs face increasing risks of degradation due the cultural and demographic changes occurred in the past decades (e.g. depopulation of rural areas, knowledge loss of traditional management practices). We use ecological and social data, collected on a sample of sacred forests in Northwestern Greece, to: (i) understand the main socio-ecological processes that led to the sacred forests establishment, (ii) identify spatial (i.e. forests extent and boundaries) and temporal (i.e. forests’ establishments) patterns across sacred forests; (iii) model the spatial extent of sacred forests over time to quantify how social processes impact the forest expansion. We do this through an interdisciplinary methodology, which combines diverse set of data stemming from different sources (data on forest structure and vegetation, tree rings data, ethnographic data) integrated and analysed in the thesis using both quantitative and qualitative techniques (statistical analysis, spatial analysis, environmental modelling). According to the findings of this thesis, we conclude that it is possible to disentangle the relative influence of ecological and social processes in the composition, spatial patterning and temporal extent of SNS. In the context of sacred forests in northwestern Greece, results suggest that traditional management practices and social beliefs are main drivers in defining the spatial structure of sacred forests, and in preserving them as time passes. Unfolding the role of these processes is fundamental for understanding how the historical change in cultural practices related to management of sacred sites has determined the trajectory of their vegetation composition and function. This analysis provides the first multidisciplinary assessment of SNSs role in a changing society, giving clearer perspectives on how to design conservation practices tailored to SNSs facing cultural abandonment.
(EN)
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
